شاید در نگاه اول کودکان بسیار بازیگوش و پرسروصدا به نظر برسند اما در تک‌تک اعمال و حرکات آنها خلاقیت نهفته است. خلاقیت کودکان از جمله مهارت‌های بسیار مهم به حساب می‌آید که در ارتباط مستقیم با محیط می‌تواند تقویت و یا تضعیف شود.
وقتی از مهارت صحبت می‌کنیم منظور ما فرایندی است که برای یادگیری نیاز به تمرین و تکرار مداوم دارد. منظور از محیط نیز هر آن چیزی است که اطراف کودک وجود دارد و مستقیم و غیرمستقیم بر او اثر می‌گذارد. ارتباط با محیط یک ارتباط دوجانبه است یعنی هم محیط روی کودک اثر می‌گذارد و هم کودک می‌تواند روی هرآنچه در اطرافش جریان دارد تأثیر بگذارد. والدین، خواهر و برادر، خانه، مدرسه، پارک و غیره، همگی عواملی هستند که در افزایش خلاقیت نقش مؤثری دارند.
خلاقیت به چه معنا است؟
بهتر است برخی مباحث را ساده بیان کنیم و از پیچیده شدن آنها خودداری کنیم، مدرسه‌ی قرآنی گلهای فاطمیه در این مطلب قصد دارد تعریفی ساده، شفاف و قابل درک از خلاقیت ارائه دهد.
خلاقیت عبارت است از توانایی درک انواع موقعیت‌ها، چالش‌ها، محدودیت‌ها و سایر پیشامدهای زندگی کودک و سپس واکنش صحیح و مناسب به آنها. در این فرایند والدین بیشترین نقش را ایفا می‌کنند. این موهبت از اندیشه آغاز و در زندگی کودک به جریان میفتد. وقتی موقعیت خاصی پیش می‌آید، کودک به جستجو در محیط اطراف پرداخته و از خود می‌پرسد، حال بهتر است چه کنم؟ سپس با توجه به جوابی که در ذهن به آن دست پیدا می‌کند واکنش نشان می‌دهد. شاید برای شما نیز جالب توجه باشد که بدانید گاهی ممکن است تمام اندیشه‌ها برای پیدا کردن پاسخ مناسب در کسری از ثانیه در ذهن کودک روی دهند.
تفکر خلاق به چه معنا است؟
خلاقیت شامل مجموعه افکاری است که هنگام پیشامدی خاص روی داده، منجر به پاسخ می‌شوند. تفکر خلاق عبارت است از هنر هدایت افکار و تقویت آنها برای ایجاد بهترین پاسخ با درنظرگرفتن نتایج. تفکر خلاق و فرایند شکل‌گیری آن به‌خصوص در کودکان هنری ارزشمند به شمار می‌رود. هوش کودکان به آنها این امکان را می‌دهد تا با تمرین و تکرار تفکر خلاق را برای حل مسائل پیشروی به یک عادت تبدیل کنند.
همین جا می‌توانیم بگوییم که هوش و استعداد هر فرد کاملا وابسته به میزان و نوع تمرینات او برای دست‌یابی به تفکر خلاق است. آموزش، طراحی و نظارت بر این تمرینات در سنین کودکی از جمله وظایف مهم والدین به شمار می‌رود. رشد و تقویت مهارت تفکر خلاق به‌خصوص برای کودکانی که امروزه در شهرهای بزرگ ساکن هستند و از انواع ابزارهای هوشمند استفاده می‌کنند بسیار راهگشا است.
9 روش عملیاتی برای گسترش خلاقیت در کودکان
روش‌های بسیار زیادی برای تقویت ذهن و همچنین پرئرش تفکر خلاق در کودکان وجود دارد. این روش‌ها هم برای والدین و هم برای مسئولین مدارس ابتدایی کاربردی هستند. در این بخش قصد داریم برخی از روش‌های مورد استفاده در مدرسه‌ی دخترانه گلهای فاطمیه را نام ببریم:
- کودکان باید اشتباه کنند و سپس با کمک مربیان خود از اشتباهات‌شان درس بگیرند. این‌که بخواهیم محیط خشک و سخت‌گیرانه ایجاد کنیم موجب ترس کودکان شده و هر اشتباه را به منزله‌ی اتفاقی وحشتناک می‌دانند.
- تشویق کودکان
- ارتباط صمیمانه همراه با احترام و جدیت از جانب مربیان
- انجام کارها به‌صورت گروهی همراه با دیگر همکلاسیان و کاهش رقابت
- تدارک برنامه‌های جذاب برای تقویت هرچه بیشتر مهارت رویاپردازی کودکان
- برگزاری اردوهای درون و برون مدرسه‌ای از جمله اردوهای آموزشی و گشت و گذار در طبیعت و غیره.
- انجام انواع بازی‌های فکری و همچنین جسمی حرکتی
- از آنها سؤالات چالشی پرسیده می‌شود و پاسخ آنها توسط مربیان مدرسه شنیده می‌شود. پس از این فرایند مربیان با همراهی خودِ دانش‌آموز به تکمیل پاسخ او کمک می‌کنند.
- عدم مقایسه‌ی کودکان با یکدیگر و احترام به شخصیت هریک از آنها.
نظریه‌ی هوش چندگانه در ارتباط با خلاقیت
هوش عبارت است از هرگونه توانایی ذهنی برای استدلال، خلاقیت، حل مسائل، برنامه‌ریزی، تفکر انتزاعی، یادگیری ضمنی، کاربرد زبان، یادگیری محیطی و غیره. نظریات متعددی در طول تاریخ در ارتباط با هوش مطرح شده‌اند که مهم‌ترین آنها نظریه هوش چندگانه گاردنر است. نظریه هوش چندگانه نخستین‌بار توسط فردی به نام هوارد گاردنر (Howard Earl Gardner) روان‌شناس رشد و استاد دانشگاه هاروارد به عنوان یک نظریه مطرح شد.
7 نوع هوش در انسان شناسایی شده است
گاردنر معتقد بود که هر انسان از 7 هوش برخوردار است که عبارت‌اند از:
- کلامی – زبانی: خلاقیت در کاربرد زبان به جهت انتقال پیام از راه گفتار، نوشتار و شعر که خود گونه‌ای متفاوت از نوشتار به حساب می‌آید، این نوع هوش معمولا توسط افراد سخنران، شعرا، نویسنده‌ها و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- منطقی – ریاضی: قدرت تفکر کمی (عددی)، استفاده از اعداد و الگوهای منطقی. این هوش توسط دانشمندان و ریاضی‌دانان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- بصری – فضایی: تجسم اشیا، خلاقیت در تصویرسازی ذهنی. این هوش توسط مهندسان، هنرمندان و معماران استفاده می‌شود.
- موسیقایی – ریتم: درک و خلاقیت در الگوهای صوتی، بیان احساسات با موسیقی. موسیقی‌دانان و نوازندگان سازهای مختلف این هوش را به کار می‌برند.
- بدنی – حرکتی: کنترل حرکات بدن. که معمولا توسط ورزشکاران به کار برده می‌شود.
- میان‌فردی: خلاقیت و مهارت در ارتباطات اجتماعی. افرادی از جمله سیاست‌مداران و سایر افراد فعال در محیط‌های اجتماعی از این نوع هوش بهره می‌برند..
- درون‌فردی: اندیشیدن و شناخت خود، نوعی حالت درونی فیلسوف‌ها، عرفاً است. وقتی می‌گوییم خودمان را می‌شناسیم، برای رسیدن به این شناخت از هوش درونی خودمان بهره برده‌ایم.
جمع‌بندی
امروزه با گسترش ابزارهای مبتنی بر تکنولوژی و هوشمند سازی مدارس، رشد و گسترش خلاقیت در کودکان با چالش روبه‌رو شده است. کودکان برای حل مسائل خود خیلی سریع به ابزارهای اجتماعی و یا گوگل مراجعه می‌کنند و با یک جست‌وجوی ساده، بدون هیچ تفکر خاصی به پاسخ می‌رسند. درصورتی‌که اگر بتوانند کمی روی موضوع فکر کنند امکان دارد بتوانند راهکارهای بهتری کشف کنند. روند روبه‌رشد تکنولوژی در کنار تمامی فوایدی که برای زندگی بهتر انسان دارد، ممکن است در صورت استفاده‌ی نادرست، موجب توقف یا تاخیر در توسعه‌ی فردی شود. پس باید به فکر پرورش هرچه بیشتر خلاقیت و تقویت انواع هوش در کودکان باشیم.